Το εκκλησάκι της Αγίας Κυριακής βρίσκεται στη Λ. Κερατέας – Καλυβίων, 700 μ. από τον ναό της Αγίας Τριάδος και 1.5 χλμ. περίπου από το κέντρο της Κερατέας.

Η περιοχή, που άλλοτε ήταν γνωστή σαν Μεγάλη Αυλή, είναι ακατοίκητη σήμερα. Το εξωκκλήσι βρίσκεται στο μέσο της κοιλάδας, ανάμεσα σε αγρούς, με το όρος Πανί να υψώνεται προς τα νοτιοδυτικά. Στην περιοχή αυτή παρατηρήθηκαν παλιότερα αξιοσημείωτα ερείπια αρχαιότητας, ίχνη από τοίχους και οικοδομικό υλικό, όπως και άφθονα όστρακα. Αυτό έκανε μερικούς συγγραφείς να υποθέσουν ότι εκεί βρισκόταν ο αρχαίος αττικός δήμος Κεφαλή (1), όμως σήμερα επικρατεί η άποψη ότι ο δήμος Κεφαλή βρισκόταν προς το ανατολικό άκρο της Κερατέας, κοντά στον Άγιο Σεραφείμ (2).

Η Αγία Κυριακή είναι ένα μικρό μονόχωρο, πολύ παλιό εκκλησάκι, του 12ου αιώνος, που έχει γίνει αντικείμενο μελέτης και έρευνας για το σπουδαίο τοιχογραφικό του διάκοσμο, καθότι διασώζει τοιχογραφίες του 1200.

Ο ναός ανήκει στην ενορία του Άγιου Δημητρίου ενώ παραμένει κλειστός καθόσον προστατεύεται από την αρμόδια Εφορία Βυζαντινών αρχαιοτήτων που έχει αναλάβει την όλη συντήρηση του από το 1984. Λειτουργείται την 7η Ιουλίου ημέρα μνήμης της Αγίας Κυριακής και σπανίως άλλοτε.
_______________
Περιγραφή του Ναού

Το ναΰδριο είναι μια μονόχωρη καμαροσκέπαστη βασιλική των βυζαντινών χρόνων (του τέλους της μεσοβυζαντινής περιόδου, 11ος-12ος αιώνας), με δίρριχτη στέγη και νεώτερη κεράμωση. Ανατολικά ο ναός καταλήγει σε μια χαμηλή, ευρύχωρη, ημικυκλική κόγχη Ιερού, με ένα στενόμακρο παράθυρο, τύπου πολεμίστρας, που είναι το μοναδικό παράθυρο σε ολόκληρο το ναό. Στη βάση του παραθύρου είναι εντειχισμένη επιτύμβια μαρμάρινη πλάκα με την επιγραφή : «Αρτέμιον Ευκράτου Μιλησία» (1). Στο δυτικό μέρος έχει προστεθεί μεταγενέστερος πρόναος που προεξέχει κατά πλάτος του κυρίως ναού. Οι διαστάσεις του κυρίως ναού είναι περίπου 3.70 x 5.20 μ. και του νάρθηκα 4.75 x 3.00 μ., χωρίς την κόγχη. Η προσθήκη του πλατύτερου νάρθηκα σε σχέση με το μικρό ύψος (3.30 μ.), «ταπεινώνει» το ναό στην πρόσοψη του. Η είσοδος στο ναό γίνεται από μία τοξωτή θύρα με υπέρθυρο κόγχη. Δεξιά και αριστερά του υπερθύρου είναι εντειχισμένα δύο παλαιοχριστιανικά επιθήματα, με ανάγλυφους σταυρούς μέσα σε κύκλους (1). Από το νάρθηκα (πρόναο) η είσοδος στον κυρίως ναό γίνεται από ένα διπλό δίλοβο άνοιγμα (δίβηλος), που σχηματίζεται από δύο τόξα που στηρίζονται στο μέσον σε ένα αρράβδωτο, χαμηλό κίονα. Η δίβηλος με όλο το δυτικό τμήμα του κυρίως ναού ανήκει σε μεταγενέστερη εποχή από τον πρόναο, χωρίς αυτή η οικοδομική φάση του ναού να έχει γίνει δυνατό να χρονολογηθεί (1). Το τέμπλο είναι κτιστό με μία είσοδο.
_______________
Τοιχογραφικός διάκοσμος

Η ιδιαιτερότητα του ναού, που προκαλεί και το ενδιαφέρον γύρω από αυτόν, είναι οι τοιχογραφίες του, λόγω της παλαιότητας τους και της τέχνης τους. Οι τοιχογραφίες είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες γεμάτες ζωή και δύναμη. Έχουν προφανή ανατολίζουσα επίδραση. Στο βόρειο τοίχο βρίσκονται αι Μυροφόροι, η Έγερση του Λαζάρου, η εις Άδην Κάθοδος και μια σπάνια παράσταση του Αγίου Ευσταθίου, όπου ο άγιος εικονίζεται επάνω σε ωραίο άσπρο άλογο, ενώ στο επάνω μέρος της παράστασης - στα δεξιά - εικονίζεται το ελάφι με φωτοστέφανο, απ’ το γνωστό όραμα του αγίου. Στο νότιο τοίχο βρίσκονται η Βαϊφόρος, η Υπαπαντή, η Γέννηση και κάτω δύο Άγιοι. Στην κορυφή του Ιερού εικονίζεται η Ανάληψη ενώ στην αψίδα εικονίζεται η Θεοτόκος, ένθρονη, βρεφοκρατούσα, ανάμεσα σε αγγέλους, καθώς και ο Μελισμός. Στον άξονα του ψηλότερου σημείου της καμάρας είναι ζωγραφισμένο ενδιαφέρον παλαιότατο κόσμημα (1).

Στις αγιογραφίες εργάστηκαν δύο ζωγράφοι, όμως το έργο φαίνεται να ανήκει σε μια χρονολογική φάση, που έχει πλέον προσδιοριστεί επακριβώς, βάσει ανεξίτηλης επιγραφής που βρέθηκε στη νότια πλευρά της κόγχης του Ιερού και παραπέμπει στο έτος 1197 (2). Η επιγραφή βρέθηκε μετά από εργασίες συντήρησης του 1984, όπου αποκαλύφθηκαν και άλλες παραστάσεις που ήταν εντελώς άγνωστες, όπως η Κοίμηση της Θεοτόκου, η Μεταμόρφωση του Σωτήρος, ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, ο Άγιος Γεώργιος και ο Άγιος Θεόδωρος.

Σε εργασία της Ντούλα Μουρίκη αναγνωρίζονται κοινά τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά στον τοιχογραφικό διάκοσμο τεσσάρων ναών του 13ου αιώνα, του Σωτήρα στο Αλεποχώρι Μεγάρων, των Ταξιαρχών στο Μαρκόπουλο, της Όμορφης Εκκλησιάς στην Αίγινα και της Αγίας Κυριακής στην Κερατέα. Αναγνωρίζεται στις αγιογραφίες η έντονη εξάρτηση από την τεχνοτροπία της εποχής των Κομνηνών και τεχνοτροπική και αισθητική συγγένεια με ρομαντικές τοιχογραφίες (3).
_______________
Βιβλιογραφία:

(1) Μπούρας Χαρ.- Ανδρεάδη Ρ.- Καλογεροπούλου Α., Εκκλησίες της Αττικής, Αθήνα 1969, σ. 93
(2) Η Κερατέα της Αττικής, Χρίστος Γ. Ρώμας, Χρυσή Τομή, Β’ έκδοση, Κερατέα 2008, σ. 138
(3) Μουρίκη Ντούλα, Οι τοιχογραφίες του Σωτήρα στο Αλεποχώρι Μεγαρίδος, σ. 55-57