Ὁ Ἰανουάριος εἶναι ὁ κατ᾿ ἐξοχὴν μήνας τοῦ ἔτους ὅπου γίνεται ἰδιαίτερος λόγος γιὰ τὶς ἐρήμους. Τὰ ἀναγνώσματα τῶν Χριστουγέννων καὶ τῶν Φώτων μιλοῦν γιὰ τὴν πορεία τοῦ Ἰσραηλιτικοῦ λαοῦ μὲ ἡγέτη τὸν Μωϋσῆ μέσα ἀπὸ τὴν ἔρημο τῆς Αἰγύπτου πρὸς τὴν Γῆ τῆς Ἐπαγγελίας. Τὸ εὐαγγελικὸ ἀνάγνωσμα τῆς Κυριακῆς πρὸ τῶν Φώτων ἀναφέρεται στὴν ζωὴ καὶ τὸ κήρυγμα τοῦ τιμίου Προδρόμου, στὴν ἔρημο τοῦ Ἰορδάνου. Τὸ Σάββατο μετὰ τὰ Φῶτα διαβάζουμε τὸ εὐαγγέλιο ποὺ ἀναφέρεται στοὺς πειρασμοὺς ποὺ δέχθηκε ὁ Κύριος ἀμέσως μετὰ τὸ βάπτισμά Του, στὴν ἔρημο τοῦ Σαρανταρίου ὄρους.

Τὶς μέρες αυτές, ἀνοίγει ἡ περίοδος τῆς Σαρακοστῆς τῶν Χριστουγέννων, ἡ περίοδος τῆς νηστείας καὶ τῆς προετοιμασίας γιὰ τὴ μεγάλη ἑορτή τῆς Θείας Ἐνανθρωπήσεως. Ποιό εἶναι ὅμως τὸ ἀληθινὸ νόημα τῶν Χριστουγέννων; Πῶς πρέπει νὰ ζήσουμε τὴ Γέννηση τοῦ Χριστοῦ; Μήπως κάτι πρέπει νὰ κάνουμε λίγο διαφορετικό, πιὸ οὐσιαστικὸ τὴν περίοδο ποὺ ξανοίγεται μπροστά μας; Μήπως ἡ μέριμνα τοῦ ἑορτασμοῦ κάποιες φορὲς σκεπάζει τὴν οὐσία τῆς ἑορτῆς;

  «Θεὸς ἐφανερώθη ἐν σαρκὶ» γράφει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος στὸν Τιμόθεο (Α΄ Τιμ. γ΄ 16). Ὁ Θεὸς γίνεται ἄνθρωπος, ὄχι ἄγγελος ἢ κάτι ἄλλο· ἐνδύεται τὴν δική μας φύση, τὴν ἀνθρώπινη, αὐτὴν τιμᾶ καὶ ὑπερυψώνει. Καὶ τοῦτο «ἵνα τὸν Ἀδὰμ Θεὸν ἀπεργάσηται» – γιὰ νὰ γίνει ὁ ἄνθρωπος θεός. Αὐτὸς εἶναι ὁ προορισμός μας. Σὲ αὐτὴν τὴν λογικὴ εἶναι ἐντεταγμένη ἡ Ἐκκλησία μας. Μὲ φόντο αὐτὴ τὴν πραγματικότητα καταλαβαίνει τὰ Χριστούγεννα. Λέμε συχνὰ γιὰ τὸν ἑαυτό μας προκειμένου νὰ δικαιολογηθοῦμε: «ἔ, ἄνθρωπος εἶμαι κι ἐγώ». Πόσο λάθος εἶναι μία τέτοια ἀντίληψη! Σκοπός μας δὲν εἶναι νὰ παραμείνουμε ἄνθρωποι, ἀλλὰ νὰ μπολιαστεῖ ἡ ἀγριάδα τῆς ἀνθρώπινης φύσης καὶ νὰ βγάλει τὸ ἀγλαόκαρπο δέντρο τοῦ ἐνχριστωμένου ἀνθρώπου, τοῦ ἀνθρώπου ποὺ ἔχει θεϊκὰ χαρακτηριστικά.

  Πρέπει λοιπὸν νὰ γίνει λίγο ἀνάλαφρη ἡ ψυχή μας· νὰ ἀνέβουμε λίγο πιὸ ψηλά. Πάντοτε ἡ Ἐκκλησία, ὅταν θέλει νὰ μᾶς μυήσει στὸν πνευματικὸ κόσμο, μᾶς προκαλεῖ νὰ «ἐπαρθῶμεν ἐνθέως», νὰ φύγουμε ἀπὸ τὴν κατάσταση ποὺ βρισκόμαστε καὶ νὰ ἀνεβοῦμε σὲ ὄρη πνευματικὰ. Μᾶς καλεῖ νὰ πετάξουμε κάποια βάρη μας, καὶ τέτοια βάρη εἶναι οἱ ἁμαρτίες μας, τὰ πάθη μας, τὰ σκοτάδια τῆς καρδιᾶς μας. Αὐτὴ τὴν περίοδο ἂς πᾶμε στὴν ἐξομολόγηση, ὄχι ἁπλῶς γιὰ νὰ τὰ ποῦμε ἐπειδὴ πρέπει, ἀλλὰ ἐπειδὴ ἔχει ἀνάγκη ἡ ψυχή μας νὰ ἀκουμπήσει πάνω στὸ πετραχήλι τοῦ πνευματικοῦ, στὸ λέντιο τοῦ Κυρίου, καὶ νὰ καταθέσει ἐνώπιον τοῦ Χριστοῦ τὶς ἁμαρτίες καὶ τὰ κρίματά της. Νὰ πᾶμε μὲ μετάνοια ταπεινὰ καὶ νὰ ἀνοίξουμε τὴν καρδιά μας ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. Νὰ ποῦμε αὐτὰ ποὺ εἶναι μεγάλα καὶ ὑποδουλώνουν τὴν ψυχή μας, αὐτὰ ποὺ θεωροῦμε μικρὰ καὶ εἶναι ὕπουλα, αὐτὰ ποὺ συνήθως δὲν ὁμολογοῦμε οὔτε καὶ στὸν ἑαυτό μας καὶ τοῦ τὰ κρύβουμε φοβούμενοι ὅτι θὰ ἀπογοητευθοῦμε. Νὰ πᾶμε καὶ νὰ ἐξομολογηθοῦμε τὸ πῶς ζοῦμε, τί νοιώθουμε, τὶς σκέψεις ποὺ διαταράσσουν τὴν κατάσταση τῆς ψυχῆς μας· ὅτι δὲν μποροῦμε νὰ ὑποχωρήσουμε, ὅτι διαρκῶς κατακρίνουμε, αἰσθανόμαστε ὑπεροχικά, εἴμαστε εὔκολοι στὸ ψέμα, ἀδύνατοι στὴν πίστη, ἀκάθαρτοι στὴν διάθεση... Μπροστὰ στὸν Θεό, «ἐνώπιοι ἐνωπίῳ», τὸ πρῶτο πράγμα ποὺ πρέπει νὰ πετάξουμε εἶναι οἱ ἁμαρτίες μας.

  Ὑπάρχει καὶ ἕνα δεύτερο: εἶναι οἱ μέριμνές μας. Τὸ μυαλό μας εἶναι γεμάτο ἀπὸ ἐνοχλητικὲς σκέψεις. Διαρκῶς σκεφτόμαστε ἀπίστευτα πράγματα καὶ τὰ μεγαλοποιοῦμε σὰν νὰ νομίζουμε ὅτι μὲ τὴν πολλὴ σκέψη θὰ βροῦμε καὶ τὴ λύση. Δὲν εἶναι ἔτσι. Μὲ τὴν πολλὴ σκέψη χάνουμε τὴν λύση. Ὁ Θεὸς δὲν προσ­εγγίζεται ἀπὸ τοὺς σκεπτόμενους. Ὁ Θεὸς προσεγγίζεται ἀπὸ τοὺς προσευχό­μενους, ἀπὸ ἐκείνους ποὺ ἐμπιστεύονται, ποὺ ἀκουμποῦν μὲ τὴν καρδιά τους πάνω Του. Γι’ αὐτὸ καὶ μᾶς ζητάει νὰ μὴν εἴμαστε πολυμέριμνοι. Θὰ ἔλθουν τὰ Χριστούγεννα καὶ ἡ ἀπειλὴ τῶν μεριμνῶν θὰ εἶναι πολὺ μεγάλη: Πῶς θὰ γιορτάσουμε; Τί θὰ μαγειρέψουμε; Τί δῶρα θὰ ἀγοράσουμε; Ὅλες αὐτὲς τὶς λεπτομέρειες καλὸ θὰ εἶναι νὰ τὶς τακτοποιήσουμε μία ὥρα ἀρχύτερα μὲ τὸν ἁπλούστερο τρόπο, γιὰ νὰ ἀποφύγουμε, μεριμνώντας καὶ φροντίζοντας γιὰ αὐτά, νὰ χάσουμε τὰ μεγάλα. Πρέπει λοιπὸν μαζὶ μὲ τὸ βάρος τῶν ἁμαρτιῶν μας νὰ ἀποθέσουμε, νὰ βάλουμε στὴν ἄκρη, καὶ τὸ βάρος τῶν μεριμνῶν μας. «Πάσαν τὴν βιοτικὴν ἀποθώμεθα μέριμναν», ψάλλουμε στὴ θεία λειτουργία. Ἂς τὰ ἀφήσουμε λοιπὸν λίγο στὴν ἄκρη ὅλα αὐτά, ὥστε νὰ μείνουμε στὰ βασικά, στὰ ἀναγκαῖα.

  Καὶ ἕνα τρίτο πράγμα, πολὺ σπουδαῖο: Ὅσοι μποροῦμε –καὶ ὅλοι λίγο ἢ πολὺ μποροῦμε– νὰ σκεφθοῦμε τὸν διπλανό μας. Αὐτὸν ποὺ μπορεῖ νὰ μὴν ἔχει δουλειά, ποὺ μπορεῖ νὰ εἶναι ἄρρωστος... Τί ὡραῖο πράγμα εἶναι νὰ μὴν ἀρκεστοῦμε στὸ «ἔ, θὰ τὸν βοηθήσει ὁ Θεὸς» ἢ στὸ «ἂς τὸν βοηθήσουν κάποιοι ἄλλοι», ἀλλὰ  ἡ ἀνάγκη του νὰ περάσει ἀπὸ τὸ ἀλάφρωμα τῆς δικῆς μας τσέπης! Τί μεγάλη εὐλογία τὸ νὰ βαστάξουμε λίγο καὶ τὰ ὑλικὰ βάρη τῶν ἄλλων, ἂν μποροῦμε καὶ ἂν ἔχουμε αὐτὴ τὴν δυνατότητα! Τί ὄμορφο ἀντὶ νὰ σπατα­λήσουμε σὲ κοσμικὰ καὶ κούφια δῶρα δεξιὰ καὶ ἀριστερὰ τὸν θησαυρὸ τῶν οἰκονομιῶν μας, νὰ δώσουμε λίγο μέσα ἀπὸ αὐτὸν αἰσθήματα ἀγάπης σὲ ἱεροὺς σκοπούς, σὲ ἀναγκαιοῦντες ἀδελφούς μας, ὥστε κάτι νὰ κάνουμε καὶ γιὰ τὴ δική μας ψυχή.

  Αὐτὴ λοιπὸν ἡ εὐλογημένη περίοδος ποὺ ξανοίγεται μπροστά μας, ξεδι­πλώνεται σὰν μία μοναδικὴ εὐκαιρία γιὰ τὸν καθένα μας. Αὐτὸ θὰ μᾶς θυμίζουν συνεχῶς οἱ σαράντα μέρες ποὺ ἀκολουθοῦν· καὶ ὅλη μας ἡ ζωὴ αὐτὴ τὴν ἀνάγκη θὰ ἐπιβεβαιώνει. Σὲ ἐμᾶς μένει λίγο νὰ ἀνοίξουμε τὰ μάτια μας, κάπως νὰ διευρύνουμε τὴν ἀκοή μας νὰ ἀκοῦμε τὰ πνευματικὰ μηνύματα, γιὰ νὰ μπορέσουμε νὰ βρεθοῦμε κάποτε κι ἐμεῖς νοερὰ στὴ Βηθλεέμ, νὰ χαροῦμε μὲ ὅλη μας τὴν ὕπαρξη τὴ Γέννηση τοῦ Χριστοῦ, τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ μας. Καὶ τότε, αὐτὰ τὰ Χριστούγεννα θὰ βεβαιώνουν ὅτι ὁ Θεὸς εἶναι «μεθ’ ἡμῶν», ὅτι δηλαδὴ βρίσκεται ἀνάμεσά μας· καὶ ὄχι μόνο ἀνάμεσά μας, ἀλλὰ τελικῶς καὶ ἐντὸς ἠμῶν – «ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐντὸς ἡμῶν ἐστιν» (Λουκ. ιζ΄ 21).

  Εὔχομαι νὰ δώσει ὁ Θεὸς σὲ ὅλους μας ἀνεξαιρέτως νὰ ἀξιωθοῦμε νὰ ἀντικρύσουμε ὕστερα ἀπὸ σαράντα ἡμέρες τὸν Κύριο ὄχι μόνο γεννώμενο στὴν φάτνη τῆς Βηθλεέμ, ἀλλὰ –κυρίως– ἀνακλινόμενο στὴ φάτνη τῆς ψυχῆς μας. Ἀμήν.

Ἡ Ὀρθόδοξη λατρεία εἶναι μία κίνηση νὰ διακρίνουμε τὸν ἀληθινὸ Θεό, νὰ τοποθετηθοῦμε μέσα στοὺς κόλπους τῆς ἀγάπης Του, νὰ ἐκφράσουμε ἀνταποδο­τικὰ τὴν εὐχαριστία καὶ τὴν ἀγάπη μας, νὰ κοινωνήσουμε τελικὰ μαζί Του, νὰ περιχωρήσουμε στὴ χάρι καὶ ἐνέργειά Του, νὰ ζήσουμε τὴ συγγένεια μαζί Του. Ὑπ᾿ αὐτὴν τὴν ἔννοια, ἡ λατρεία μαζὶ μὲ τὴ ζωὴ καὶ τὴν πίστη συναπαρτίζουν ἕνα ἀδιαίρετο σῶμα.

Σκοπό της ἔχει νὰ μᾶς κάνει μετόχους τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία εἶναι διήκουσα σὲ ὅλη τὴν ἱστορία καὶ ἐπεκτεινομένη στὴν αἰωνιότητα. Βασιλεία τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ Ἐκκλησία· εἶναι ἡ συντέλεια τῶν αἰώνων καὶ κατάργηση τῆς ἱστορίας· εἶναι ἡ κατάσταση τῆς θεότητος, ἀλλὰ καὶ ἡ κατάσταση τῆς θεώσεως τὴν ὁποία μπορεῖ νὰ βιώσει ὁ ἄνθρωπος.

Ἡ Ὀρθόδοξη λατρεία εἶναι ἡ κατ᾿ ἐξοχὴν συνάντηση τοῦ Θεοῦ ποὺ ἀγαπᾶ νὰ μετέχεται ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο καὶ τοῦ ἀνθρώπου ποὺ ποθεῖ νὰ μετέχει τοῦ Θεοῦ. Πρὸς τὸν σκοπὸ αὐτὸν ἡ Ἐκκλησία προτείνει τρεῖς κινήσεις: Πρῶτον· τὴν κατάνυξη, νὰ εἰσχωρήσουμε μέσα μας βαθειά. Δεύτερον· τὴν ἀνάταση, νὰ ἀνεβοῦμε ψηλά. Καὶ τρίτον· νὰ προχωρήσουμε στὰ πέραν, στὰ ἐπέκεινα.

Πῶς ὅμως συνδέεται ἡ μετοχή μας στὴ βασιλεία τοῦ Θεοῦ μὲ τὴ ζωὴ καὶ τὴν πίστη; Μὲ τὴν πτωχεία τοῦ πνεύματος, τὴν ταπείνωση, μὲ τὴν ἑτοιμασία γιὰ τὸν διωγμὸ ἔνεκεν δικαιοσύνης καὶ μὲ τὴ στροφὴ πρὸς τὴν παιδικὴ ἀθωότητα καὶ κατάσταση. Αὐτὰ ἀποτελοῦν τὸν ἄξονα τοῦ φρονήματος μὲ τὸ ὁποῖο μποροῦμε νὰ γευόμαστε λειτουργικὰ τὴ βασιλεία τοῦ Θεοῦ.

Μέσα στὴ λατρεία φανερώνεται ὁ Χριστὸς καὶ δοξάζεται ὁ πιστός. Τὸ πρῶτο στοιχεῖο ποὺ φανερώνει τὴ δόξα τοῦ ἀνθρώπου ἐν τῷ Θεῷ εἶναι ἡ μεταμόρφωση καὶ ἡ ἑτεροποίηση τῆς φύσης του. Δεύτερο ἐπίπεδο πνευματικῆς ἀλλοίωσης ἀποτελεῖ ἡ ἑτερότητα τῶν γλωσσῶν· ἡ γλῶσσα τῆς θεολογίας εἶναι ἡ ἑτέρα γλῶσσα, ποὺ περιγράφει καὶ ἀποκαλύπτει τὶς ἀπρόσιτες στὸν ἄνθρωπο ἀλήθειες τοῦ Θεοῦ. Τρίτο εἶναι ἡ οἰκειότητα μὲ τὴν αἰωνιότητα, μὲ τὴν νίκη κατὰ τῆς φθορᾶς καὶ τοῦ θανάτου. Τέταρτη κατάσταση εἶναι ἡ ἀποξένωση ἀπὸ τὴν ἁμαρτία, ὅπως αὐτὸ συμβαίνει καὶ μὲ τοὺς ἀγγέλους. Ἡ ἁμαρτία γίνεται πιὸ δύσκολη ἀπὸ τὴν ἐργασία τῶν ἀρετῶν. Τότε ἐξαγιάζεται, γίνεται «ἅγιος», ἕτοιμος νὰ δεχθεῖ τὰ «ἅγια». Τέλος, ἡ τελεία δόξα τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἡ φανέρωση τοῦ κατ᾿ εἰκόνα καὶ καθ᾿ ὁμοίωσιν τοῦ ἀνθρώπου πρὸς τὸν Θεό.

Ἡ λατρεία νοεῖται μόνον συλλογικά, ἐκκλησιαστικά. Δὲν λατρεύει κανεὶς μόνος του οὔτε στὸ σπίτι του· λατρεύει μαζὶ μὲ ὅλους καὶ μέσα στὸν ναό. Ὁ Θεὸς λατρεύεται μόνον ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία ὡς καθολικὴ ὀντότητα. Ἡ Ἐκκλησία ζεῖ ὅλες τὶς λειτουργίες σὰν μία. Αὐτὴ ἡ καθολικότητα ἐκφράζει τὸ μυστήριο τῆς ἑνότητος. Στὴ Θεία Λειτουργία πηγαίνουμε γιὰ νὰ βροῦμε τὴ θέση μας μέσα στὸ ἅγιο ποτήριο, νὰ ἀκουμπήσουμε τὸν Χριστό, νὰ βρεθοῦμε μὲ ὅλον τὸν κόσμο, νὰ νοιώσουμε ὅτι ὅλοι εἶναι κομμάτια τῆς ὑποστάσεώς μας, γιὰ νὰ αἰσθανθοῦμε ὅτι ὅλοι μαζὶ εἴμαστε μέλη τοῦ Χριστοῦ. Τότε παύουμε νὰ παρακολουθοῦμε ἀλλὰ συμμετέχουμε στὴ θεία λατρεία.

Πίστη, ζωὴ καὶ λατρεία ἀμοιβαίως προϋποτίθενται καὶ περιχωροῦνται. «Ἁγίῳ Πνεύματι πᾶσα ψυχὴ ζωοῦται –αὐτὸ εἶναι ἡ ζωή- καὶ καθάρσει ὑψοῦται –αὐτὸ εἶναι ἡ πίστη- λαμπρύνεται, τῇ Τριαδικῇ Μονάδι ἱεροκρυφίως» -αὐτὸ εἶναι ἡ λατρεία.

Τὸ αὐθεντικὸ βίωμα τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ τὸ χρειαζόμαστε, ὅπως καὶ ὁ κάθε χριστιανὸς στὴν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας. Ἁπλὰ στὶς μέρες μας ἡ δυσκολία νὰ τὸ ἀποκτήσουμε φαντάζει μεγαλύτερη.

Αὐτὸ τὸ βίωμα ἀπεργάζεται τὸ μεγαλεῖο τοῦ «καινοῦ» ἀνθρώπου, αὐτοῦ δηλαδὴ ποὺ ἔχει μετέλθει σὲ μιὰ κατάσταση ποὺ παραμένοντας ἄνθρωπος δὲν εἶναι... ἄνθρωπος.  Εἶναι θεοειδής, θεόμορφος, θεανθρώπινος ἄνθρωπος.  ῾Ο θεάνθρωπος Κύριος ἦταν τέλειος Θεὸς καὶ τέλειος ἄνθρωπος.  ῾Ο θεανθρώπινος ἄνθρωπος χωρὶς νὰ εἶναι θεὸς παύει νὰ εἶναι μόνον ἄνθρωπος. ᾿Απὸ τὸ «ἀνθρώπινον» διατηρεῖ τὴν φύση καὶ ἀρνεῖται τὴν κυριαρχία τοῦ πτωτικοῦ ἰδιώματος· ἀπὸ τὸ «θεῖον» στερεῖται τὴ φύση καὶ προσοικειοῦται ταπεινῶς τὴ χάρι.

Αὐτὰ ὅλα σημαίνουν ὅτι ὁ αὐθεντικὸς χριστιανὸς εἶναι πολὺ ἀνθρώπινος.  Ἀναδεικνύει καὶ τιμᾶ τὴν ἀνθρώπινη φύση του• δὲν τὴν περιφρονεῖ· δὲν ντρέπεται γι’ αὐτήν· δὲν τὴν ἀδικεῖ.  Γι’ αὐτὸ  καὶ κατανοεῖ τὶς ἀδυναμίες τῶν ἄλλων καὶ τὶς δυνατότητες τὶς δικές του.  Ὁ ἄνθρωπος εἶναι μικρός καὶ μεγάλος ταυτόχρονα.  Ἐνῶ εἶναι «βραχύ τι παρ’ ἀγγέλους ἠλαττωμένος»⁽¹⁾  εἶναι καὶ «ὡσεὶ χόρτος ἔχων τὰς ἡμέρας αὐτοῦ»⁽²⁾,  διότι «ἐν τιμῇ ὤν, οὐ συνῆκε παρασυνεβλήθη τοῖς κτήνεσι τοῖς ἀνοήτοις καὶ ὡμοιώθη αὐτοῖς»⁽³⁾

Εἶναι ἄνθρωπος βαθὺς καὶ εὐρὺς ταυτόχρονα.  Εἶναι μυστήριο ἀνεξιχνίαστο ὁ ἴδιος ἀλλὰ καὶ χωρητικὸς ὅλων.  Ἡ ζωή του ἔχει ἀλήθεια καὶ ἀγάπη, τὴν ἐλευθερία τοῦ νὰ δέχεται καὶ τὴν ἐλευθερία τοῦ νὰ προσφέρεται.  Γι’ αὐτὸ εἶναι καὶ πολὺ φιλάνθρωπος καὶ κοινωνικός.  Δὲν σώζεται μόνος, κοινωνεῖ τὴν σωτηρία.  Μπορεῖ νὰ κενώνεται ἀπὸ τὸν ἐγωισμό του, γι’ αὐτὸ καὶ νὰ ἑνώνεται μὲ τὸν Θεὸ καὶ τοὺς ἀδελφούς του.

Ἐπὶ πλέον ἡ αὐθεντικότητα βοηθεῖ τὸν χριστιανὸ νὰ λειτουργεῖ διαρκῶς στὸ μεθόριο Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου, τῆς λογικῆς καὶ τοῦ μυστηρίου, τῆς θεϊκῆς ἀγάπης καὶ τοῦ ἀνθρώπινου πόνου, τῆς ἐλευθερίας καὶ τῆς ὑπακοῆς.  Αὐτὴ τὸν ἐμπνέει νὰ κινεῖται καὶ στὸ ἐπέκεινα τοῦ προσωπικοῦ χώρου, τοῦ ἀνθρώπινου μέτρου, τοῦ κοσμικοῦ χρόνου, τοῦ ἐγώ.  Σ’ αὐτὰ τὰ μεθόρια εἶναι ποὺ κρύβεται ὁ Θεός· σ’ αὐτὰ τὰ ἐπέκεινα εἶναι ποὺ συναντᾶ κανεὶς τὸν ἀδελφό, τὴν αἰωνιότητα, τὴ χάρι, τὴν ἀλήθεια, τὸν Ἴδιο τὸν Θεό.

Ὅταν προκαλεῖται ἡ λογική μας, γεννᾶται ἡ πίστη.  Ὅταν διακινδυνεύουμε τὸ συναίσθημά μας, προκύπτει ἡ χάρις.  Ὅταν ἀρνούμαστε τὸ θέλημά μας, ζοῦμε τὴν δική Του ἀγάπη σὲ μᾶς.  Ὅταν συστέλλεται ὁ ἑαυτός μας, ἀνασταίνεται ἐν δυνάμει ὁ Θεὸς μέσα μας.

Αὐθεντικὸ βίωμα εἶναι τὸ ὁσιακό, τὸ μαρτυρικό, τὸ ἀποστολικό, τὸ προφητικό.  Αὐτὸ ποὺ ἔχει ἄσκηση, ἱδρώτα, αἷμα, πόνο, μαρτυρία, ταπεινὴ ὁμολογία.  Ὁ αὐθεντικὸς χριστιανὸς ζεῖ τὴ χαρὰ μέσα ἀπὸ τὴν ἄσκηση, τὴ στέρηση, τὴ θυσία.  Ζεῖ τὴν ἐλπίδα μέσα ἀπὸ τὸν πόνο, τὴν ἀσθένεια, τὴ διακριτικὴ ἐπιβεβαίωση τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ, τὴ συνεχῆ προσδοκία τοῦ σημείου, ποὺ δὲν τὸ ζητεῖ ἀλλὰ τὸ περιμένει καὶ ὅταν ἔρχεται δὲν τὸν ξαφνιάζει.  Ζεῖ τὴν ταπείνωση μέσα ἀπὸ τὶς εὐλογίες Του καὶ τὶς χαρές.  Αὐτὰ ὅλα στηρίζονται στὴν πίστη.

Στὸ πρόσωπο τοῦ ἀδελφοῦ συναντᾶ τὸν ἴδιο τὸν Χριστό.  Δίπλα του ταπεινώνεται, ὑπομένει, κενώνεται.  Μαζί του μοιράζεται τὴν πτώση, τὴν πίστη, τὴ ζωή, τὴ χάρι, τὴ σωτηρία.  Μαζί του ἑνώνεται.  Οἱ διαφορὲς ὑπογραμμίζουν τὴν ἐλευθερία, ἡ διαφορετικότητα τὴ μοναδικότητα τοῦ κάθε προσώπου ὡς εἰκόνας τοῦ Θεοῦ, οἱ ἀντιθέσεις ταπεινώνουν, τὰ κοινὰ σημεῖα διευκολύνουν τὴ συμπόρευση.  Οἱ ἁμαρτίες, οἱ δοκιμασίες, οἱ ἀρετές, οἱ θεϊκές ἐπεμβάσεις στὴ ζωὴ τοῦ ἑνὸς περιχωροῦνται καὶ στὴ ζωὴ τοῦ ἄλλου.  Ὅλα κοινωνοῦνται.  «Οὐκ ἔστιν ἄλλως σωθῆναι εἰ μὴ διὰ τοῦ πλησίον»⁽⁴⁾.   Θεμέλιο αὐτῆς τῆς καταστάσεως εἶναι ἡ ἀγάπη.

Ὁ αὐθεντικὸς ὅμως χριστιανὸς μὲ σαφήνεια διακρίνει καὶ τὴ ματαιότητα τοῦ κόσμου, τὴ ρευστότητα καὶ παροδικότητα τοῦ χρόνου, τὴ φθαρτότητα τῶν ὑλικῶν, τὴν ἀπάτη τοῦ «ἐδῶ» καὶ τοῦ «τώρα», τὴ βαρβαρότητα τῶν ἀνθρώπινων τρόπων, τὴν παχύτητα τῆς ὀρθῆς λογικῆς.  Γι’ αὐτὸ καὶ διαρκῶς λειτουργεῖ στὸ «ἐπέκεινα».  «Ἐν γῇ ζῇ καὶ ἐν οὐρανοῖς πολιτεύεται».  Ἀντὶ γιὰ τὸ τώρα ζεῖ τὰ ἔσχατα καὶ ἀντὶ γιὰ τὸ ἐδῶ τρέφεται ἀπὸ τὰ οὐράνια.  Αὐτὸ τὸ φρόνημά του τροφοδοτεῖται ἀπὸ τὴ θεϊκὴ ἐλπίδα.

«Πίστις, ἐλπίς, ἀγάπη· τὰ τρία ταῦτα»⁽⁵⁾.   Αὐτὰ τὰ τρία ἀποτελοῦν καὶ τὸ θεμέλιο τοῦ αὐθεντικοῦ βιώματος τοῦ κάθε χριστιανοῦ. Αὐτὰ τὰ τρία εἶναι ποὺ συνθέτουν τὴν «ἄλλη» λογική.

Αὐτὴ ἡ λογικὴ τὸν κάνει λεπτὸ καὶ εὐγενῆ στὴ φύση, λιτὸ στοὺς τρόπους καὶ λανθάνοντα στὶς ἐπιλογές.  Γίνεται διεισδυτικός, διορατικὸς καὶ διαφανής.  «Πάντα ἀνακρίνει καὶ ὑπ’ οὐδενός ἀνακρίνεται»⁽⁶⁾.  Ἀλλὰ στὸ πρόσωπό του κατοπτρίζεται ὁ Θεός,⁽⁷⁾  ἀπὸ μέσα του διαθλᾶται ἡ χάρις Του.  Τὸν βλέπεις καὶ ὁμολογεῖς πὼς «ζεῖ Κύριος».  Ζεῖ ὁ ἀληθινὸς Θεός.  Αὐτὸς ποὺ δὲν ὁρᾶται σωματικά, οὔτε κατανοεῖται στοχαστικά.

Ταυτόχρονα εἶναι πολὺς γιατὶ εἶναι πάντοτε ὅλος, ἀκέραιος καὶ μὲ ὅλους.  Δίπλα του ζεῖς τὴν ἀπόστασή του, ἀλλὰ νοιώθεις μαζί του.  Γιατί τὸ «ἵνα ὦσιν ἓν»⁽⁸⁾  ἀποτελεῖ βίωμα του.  Δὲν εἶναι ποτὲ μόνος.  Οὔτε μόνο μὲ κάποιους.  Οὔτε μὲ λίγους.  Ἔχει χῶρο γιὰ ὅλους.  Μέσα του ἀκτινοβολεῖ ὁ Θεός.

Αὐτὴ ἡ αὐθεντικότητα εἶναι ποὺ κάνει τὸν χριστιανὸ νὰ μὴν εἶναι κοσμικὰ «σύγχρονος»· ἐπιδερμικὸς μιμητὴς καὶ παθητικὸς ἐκφραστὴς τῶν συνηθειῶν τῆς ἐποχῆς ποὺ ζεῖ.  Ἀλλὰ νὰ εἶναι «σύγχρονος» μὲ τὴν ἔννοια τοῦ ἐνσαρκωτοῦ τοῦ αἰωνίου μηνύματος τοῦ Θεοῦ στὸ παρόν. Αὐτὸς ἐνσαρκώνει τὴν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας ἀλλὰ καὶ τὴν εἰκόνα τῶν ἐσχάτων της.  Εἶναι ὁ κατ’ ἐξοχὴν ἄνθρωπος ποὺ συνδέει τὸ «ἀρχαῖον κάλλος» μὲ «τὴν μέλλουσαν δόξαν ἡμῖν ἀποκαλυφθῆναι»⁹.   Ἕνα κάλλος καὶ μία δόξα ποὺ δὲν καταδεικνύουν μόνο τὸ μεγαλεῖο τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλὰ κυρίως παραπέμπουν στὸ «παρὰ πάντας ἀνθρώπους» θεϊκὸ κάλλος καὶ στὴν «ἐνδόξως δεδοξασμένην» Τριαδικὴ θεότητα.

Ἡ αὐθεντικότητα, ἡ ἀληθινότητα, ἀκόμη κι ἄν προδίδει ἀδυναμίες, ἀνεπάρκεια, μὴ πληρότητα τοῦ ἀνθρώπου ἀποτελεῖ τὴν ὁδὸ πρὸς τὴν τελείωση καὶ ἁγιότητα. Ἀπεναντίας τὸ νοθευμένο φρόνημα, ὁ συμβιβασμός, ἡ ψεύτικη ὡραιοποιημένη εἰκόνα πνίγουν τὴν ἐνέργεια τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ καὶ καθιστοῦν τὸν ἄνθρωπο ἀμέτοχο τοῦ μυστηρίου καὶ τῆς θεότητός Του.

Μὲ τὴν ἔννοια αὐτήν, ὁ αὐθεντικὸς ἄνθρωπος δὲν καθίσταται μόνον ἕνα πρότυπο ἠθικῆς τελειώσεως, ἀλλὰ κυρίως μεταμορφώνεται σὲ σκεῦος φανερώσεως τῶν δογματικῶν ἀληθειῶν. Ζεῖ τὴν ψυχοσωματικοτητά του, τὴν ἁρμονία τῆς ἀνθρώπινης φύσης καὶ τοῦ θεϊκοῦ προορισμοῦ του χριστολογικά. Βιώνει τὴ συγκρότηση τοῦ τριμεροῦς τῆς ψυχῆς του καὶ τὴν κοινωνία τῆς ἀγάπης μὲ τοὺς ἀδελφοὺς τριαδικά. Ζεῖ καὶ φανερώνει τὴ θεία οἰκονομία στὸ σύνολό της: τὴ συγκατάβαση τῆς θείας ἐνανθρωπήσεως, τὴν Τριαδικὴ φανέρωση τῆς Βαπτίσεως, τὴν ἔλλαμψη καὶ «ὀθνείαν ἀλλοίωσιν» τῆς θείας Μεταμορφώσεως, τὸ ἀποκαλυπτικὸ βάθος καὶ τὴ θεϊκὴ δόξα τοῦ Μυστικοῦ Δείπνου, τὴν κένωση τοῦ πάθους, τὸν ἀνακαινισμό καὶ τὴν ἑτεροποίηση τῶν πάντων διὰ τῆς Ἀναστάσεως, τὴν θέωση τῆς ἀνθρώπινης φύσεως διὰ τῆς Ἀναλήψεως, τὴν ἔκχυση τῶν ἁγιοπνευματικῶν δωρεῶν τῆς Πεντηκοστῆς, τὴ γέννηση καὶ πορεία τῆς ἐκκλησιαστικῆς ὀλκάδος στὸν ὠκεανὸ τῆς ἱστορίας καὶ τέλος τὴν προσδοκία τῶν ἐσχάτων.

 
Ίούλιος 2021

Ὅπως μᾶς διδάσκουν οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας, ἀλλὰ καὶ ἡ ἴδια ἡ Ἐκκλησία μᾶς κατευθύνει, σκοπός τῆς ζωῆς τοῦ κάθε χριστιανοῦ εἶναι ἡ ἀπόκτηση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Τὴν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς γιορτάζουμε τὴν ἔκχυση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στὴν Ἐκκλησία, σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο καὶ στὴν δική μας τὴν καρδιά, ὥστε νὰ εἶναι δυνατὴ ἡ κοινωνία μας μαζί Του καὶ νὰ ἐνεργεῖ ἡ χάρις Του στὴ ζωή μας. Ἔτσι, θὰ μπορέσουμε νὰ γίνουμε πραγματικὰ ἁγιοπνευματικοὶ ἄνθρωποι, ἄνθρωποι δηλαδὴ ποὺ θὰ κινοῦνται ἀπὸ τὴν χάρι τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ θὰ ἐπιβεβαιώνουν τὴν παρουσία Του σ᾿ αὐτὸν τὸν κόσμο.

   Πῶς ὅμως πιστοποιεῖται ἡ παρουσία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στὴ ζωὴ ἑνὸς πιστοῦ;

Τὸ πρῶτο στοιχεῖο ποὺ φανερώνει τὴν παρουσία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στὴ ζωή μας εἶναι ὅτι ἡ αἴσθηση τῆς δυνάμεως. Ὁ τελευταῖος λόγος τοῦ Κυρίου, ἡ τελευταία Του ὑπόσχεση στοὺς ἁγίους Ἀποστόλους, ἦταν: «λήψεσθε δύναμιν ἐπελθόντος τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἐφ’ ὑμᾶς» (Πρ. α΄ 8). Ἕνας χριστιανὸς ποὺ εἶναι ἀδύναμος, γεμᾶτος ἀμφιβολίες καὶ ἀσάφεια, ποὺ εἶναι ἀσταθής, αὐτὸς στερεῖται τὸ Ἅγιο Πνεῦμα. Ἀντίθετα, αὐτὸς ποὺ μέσα σὲ φοβερὲς δοκιμασίες πορεύεται σὰν νὰ μὴν συμβαίνει τίποτα, ἐνῶ ὅσοι τὸν ἀντικρύζουν κλονίζονται καὶ μόνο στὴ θέα τῶν δοκιμασιῶν του, αὐτὸς δημιουργεῖ τὴν ὑποψία τῆς παρουσίας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στὴ ζωή του καὶ τῆς ἐγκαταστάσεώς Του στὴν ψυχή του. Ἔρχεται τὸ Ἅγιο Πνεῦμα καὶ τοὺς ἀδύνατους ἀποστόλους, τοὺς φοβισμένους καὶ δειλούς, τοὺς δίνει αὐτὴ τὴ δύναμη, μεταμορφώνονται οἱ ἴδιοι σὲ λέοντες πνευματικοὶ καὶ ἀλλάζουν ὅλον τὸν κόσμο. Πρῶτο στοιχεῖο εἶναι ἡ δύναμις.

Τὸ δεύτερο εἶναι ἡ καθαρότητα, «καὶ καθάρισον ἡμᾶς ἀπὸ πάσης κηλῖδος», προσευχόμαστε στὸ Ἅγιο Πνεῦμα. Ἕνας καθαρὸς χριστιανὸς μόλις ἀνοίγει τὸ στόμα του, εὐωδιάζει ὁ λόγος του. Εἶναι εἰλικρινής, εἶναι σαφής. Ἔχει κριτήριο ἐσωτερικὸ διαυγέστατο. Ἔχει μιὰ ἰσορροπία διακρίσεως. Ἔχει μιὰ πεντακάθαρη καὶ κρυστάλλινη ζωή, χωρὶς νὰ τὴν ἐπιδεικνύει, ἐλεύθερη ὅμως ἀπὸ κηλῖδες ἁμαρτίας καὶ ἐμπαθῶν κινήσεων. Ἀπὸ τὴ ζωή του ἀναδύεται ἕνα πνευματικὸ ἄρωμα. Αὐτὴ ἡ καθαρότητα ἀποτελεῖ μιὰ ἐπιβεβαίωση τῆς παρουσίας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στὴ ζωή τοῦ ἀνθρώπου. Δὲν ἀντέχει ψέμα, δὲν ἀντέχει ἀσάφεια, δὲν ἀντέχει ἀμφιβολία. Ὑπάρχει μέσα του τὸ Ἅγιο Πνεῦμα. Εἶναι πνευματικὸς ἄνθρωπος.

Τρίτο ἰδίωμα εἶναι «ἡ ὑπερέχουσα πάντα νοῦν εἰρήνη» (Φιλ. δ΄ 7). Βλέπουμε τὸν ἁγιοπνευνατικὸ ἄνθρωπο νὰ ζεῖ μὲ ἕναν τρόπο ποὺ δὲν μποροῦμε νὰ τὸν ἐξηγήσουμε. Θὰ ἦταν δικαιολογημένος νὰ ἦταν ἀναστατωμένος καὶ δὲν εἶναι. Θὰ ἦταν δικαιολογημένος νὰ εἶχε ἀγωνίες καὶ δὲν ἔχει. Θὰ ἦταν δικαιολογημένος νὰ βρίσκεται σὲ μιὰ κατάσταση πλήρους ἀποσυντονισμοῦ καὶ ταραχῆς, καὶ ἀντ᾿ αὐτοῦ τὸ πρόσωπό του ἀναδίδει τὸ ἄρωμα μιᾶς ὑπερκόσμιας εἰρήνης. Σίγουρα ὅλοι ἔχουμε κάποια ἐμπειρία τέτοιων συνανθρώπων, ἐνδεχομένως κάποιοι ἀπὸ ἐμᾶς νὰ ζοῦμε μία ἀνάλογη κατάσταση. Νὰ βομβαρδιζόμαστε ἀπὸ πειρασμοὺς καὶ ἡ καρδιά μας νὰ διατηρεῖ τὴν ἀτμόσφαιρα τῆς εἰρήνης της. Νὰ βρισκόμαστε ἐνώπιον τῆς δοκιμασίας ἑνὸς θανάτου καὶ νὰ παραμένει ἀδιατάρακτο τὸ στερέωμα τῆς ψυχῆς μας. Νὰ δεχόμαστε προσβολὲς ἢ συκοφαντικὲς ἐπιθέσεις καὶ ἡ εἰρήνη τοῦ Θεοῦ νὰ φρουρεῖ τὴν ψυχή μας. Αὐτὸ εἶναι ἀπόδειξη τῆς παρουσίας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Τὸ πρῶτο λοιπόν ποὺ ἀνέφερα εἶναι ἡ δύναμις, τὸ δεύτερο ἡ καθαρότητα, τὸ τρίτο ἡ εἰρηνευμένη κατάσταση.

Ἕνα τέταρτο εἶναι ἡ μεταμορφωτικὴ ἐνέργεια. «Αὔτη ἡ ἀλλοίωσις τῆς δεξιᾶς τοῦ Ὑψίστου» (Ψαλμ. 76, 11), λέγει ὁ Δαβίδ. Τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ἀλλοιώνει, μεταμορφώνει, φτιάχνει ἄλλον ἄνθρωπο ἀπὸ αὐτὸν ποὺ ξέραμε. Καὶ δὲν τὸν φτιάχνει μόνο ἀπὸ τὴν μιὰ στιγμὴ στὴν ἄλλη –γίνεται καὶ αὐτό-, ἀλλὰ κυρίως προκαλεῖ ἀλλοιώσεις πνευματικὲς καὶ μεταφέρει σὲ νέες καταστάσεις καθ’ ὅλη τὴ διάρκεια τῆς ζωῆς. Ἔχουμε ἀνθρώπους ποὺ κάθε μέρα κάτι καινούργιο ξεδιπλώνουν ἀπὸ τὴν χάρι τοῦ Θεοῦ ποὺ ἐνοικεῖ στὴν ψυχή τους. Αὐτὸ δὲν εἶναι καρπὸς μόνο τοῦ ἀγῶνα του. Ὁ ἀγώνας εἶναι μία φιλότιμη ἀνταπόκριση στὴν εὐλογία τῆς ἐπισκέψεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μέσα στὴν ψυχὴ καὶ συντηρεῖ αὐτὸς ὁ ἀγώνας τὴν χάρι τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Πέμπτο στοιχεῖο ἡ παγκαρπία. Ὅταν ἀναφέρεται ὁ ἀπόστολος Παῦλος στὸν καρπὸ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ξεδιπλώνει μιὰ λίστα ὁλόκληρη ἀπὸ δωρεὲς: «ὁ δὲ καρπὸς τοῦ Πνεύματός ἐστιν ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, ἀγαθωσύνη, πίστις, πραότης, ἐγκράτεια» (Γαλ. ε΄ 22, 23). Σὰν νὰ μὴν χορταίνει ὁ ἀπόστολος, σὰν νὰ μὴν χορταίνει τὸ πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, ὅπως ἐκφράζεται στὴν Ἁγία Γραφή, νὰ περιγράφει τοὺς καρποὺς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στὴ ζωὴ τοῦ κάθε πιστοῦ. Συνοδεύεται λοιπὸν ἀπὸ ἕναν πλοῦτο πνευματικῶν καρπῶν, μιὰ συγκομιδὴ χαρισμάτων καὶ δωρεῶν. Ὁ πνευματικὸς ἄνθρωπος παρουσιάζει τὸ σύνολο τῶν ἀρετῶν στὴ ζωή του.

Ἕκτο στοιχεῖο ἡ κοινωνία.«Ἡ χάρις τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καὶ ἡ κοινωνία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μετὰ πάντων ὑμῶν• ἀμήν», λέγει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος (Β΄ Κορ. ιγ΄ 13). Ὅταν ἦλθε τὸ Ἅγιο Πνεῦμα στοὺς ἀποστόλους καὶ διὰ τῶν ἀποστόλων μεταφέρθηκε στὸ πλῆθος ποὺ ἦταν συνηγμένο δημιουργήθηκε μιὰ αἴσθηση σχέσεως πνευματικῆς καὶ κοινωνίας. Ἕνας ἄνθρωπος ποὺ φαίνεται ἐξωτερικά εὐλαβής ἀλλὰ δὲν μπορεῖ νὰ ἔχει σχέση κοινωνίας, ἀδελφικότητος, αἴσθηση ὅτι εἶναι κομμάτι ἀναπόσπαστο τῆς Ἐκκλησίας, αὐτὸς ὁ ἄνθρωπος πάσχει ὅσον ἀφορᾶ τὴν ἐνέργεια τοῦ Ἁγἰου Πνεύματος στὴν ψυχή του. Ὅταν ἔλθει τὸ Ἅγιο Πνεῦμα μέσα στὴν ψυχή μας, γεννᾶ Ἐκκλησία• δὲν φτιάχνει μεμονωμένους ἁγίους, ἀλλὰ ἑνωμένους ἀνθρώπους τῆς χάριτός Του.

Ἂς ὁλοκληρώσουμε μέ ἕνα ἕβδομο στοιχεῖο• τὸ Ἅγιο Πνεῦμα «ὑπερεντυγχάνει ὑπὲρ ἡμῶν στεναγμοῖς ἀλαλήτοις» (Ρωμ. η΄ 26). Ἔχει μυστικὴ λειτουργία, ὄχι ἐπίδειξη, δὲν διακρίνεται ἀπὸ τὴ βαρβαρότητα τῆς ἀπόδειξης ἢ τῆς πομπώδους παρουσίας Του, ἀλλὰ «ἐνοικεῖ και ἐμπεριπατεῖ» μέσα στὴν ψυχή μυστικῶς, μὲ εὐγένεια καὶ λεπτότητα. Τὸ αἰσθάνεται κανεὶς καὶ διστάζει νὰ τὸ ὁμολογήσει ἀκόμη καὶ στὸν ἑαυτό του. Ἐνεργεῖ μέσα του, «ὑπερεντυγχάνει», καὶ τὸ μόνο ποὺ μπορεῖ νὰ βγάλει, δὲν εἶναι λόγος, ἀλλὰ ἕνας ἀναστεναγμός, μιὰ ἐσωτερικὴ μυστικὴ αἴσθηση, ἡ ταπεινὴ δοξολογία τῆς θεϊκῆς παρουσίας.

Τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ὑπάρχει πάντοτε στὴν Ἐκκλησία καὶ περιμένει τὴν κάθε ψυχή. Εἶναι κρῖμα νὰ ἔχει κατεβεῖ ὁ Χριστός, νὰ ἔχει ἀναστηθεῖ, νὰ ἔχει ἀναληφθεῖ, νὰ ἔχει στείλει τὸ Ἅγιο Πνεῦμα στὴν Ἐκκλησία Του κι ἐμεῖς νὰ εἴμαστε ξένοι πρὸς Αὐτό. Ἡ Ἐκκλησία μας συνεχῶς ἐπαναλαμβάνει τὸ προσκλητήριό της. Τὸ ἐπαναλαμβάνει καὶ σὲ μᾶς.

Νὰ δώσει ὁ Θεὸς νὰ ξεπεράσουμε λίγο τὴν στενότητά μας καὶ νὰ ζήσουμε τὴν δύναμη, τὴν καθαρότητα, τὴν εἰρήνη, τὴν θεϊκὴ ἀλλοίωση, τοὺς καρπούς, τὴν κοινωνία, τὴν μυστική παρουσία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.
Ἀμήν.